Ngoài những tiềm năng du lịch tự nhiên VQG Pù Mát, hai Khu BTTN Pù Huống và Pù Hoạt với thác Kèm ở xã Yên Khê huyện Con Cuông; thác Xao Va, Thác 7 cấp ở Quế Phong…, Miền Tây Nghệ An còn có tiềm năng du lịch nhân văn rất lớn. Đây là địa bàn sinh sống từ lâu đời của cộng đồng các dân tộc thiểu số như Thái, Thổ, H`mông, Khơ mú, Ơđu… sự phong phú về thành phần dân tộc đã góp phần tạo nên bản sắc văn hóa vừa đa dạng vừa độc đáo của miền Tây Nghệ An, đây cũng là nơi lưu giữ được nhiều phong tục tập quán, các làn điệu dân ca, dân vũ, nghề thủ công truyền thống, văn hoá ẩm thực, trang phục, kiến trúc nhà sàn…

Mang đậm nét văn hoá đặc sắc là nguồn tài nguyên du lịch nhân văn hấp dẫn, phù hợp mà chúng ta có thể khai thác phục vụ phát triển du lịch cộng đồng (DLCĐ). Đồng thời đây cũng là nơi lưu lại nhiều di tích lịch sử văn hoá quý giá của người Việt như: Di tích thành Trà Lân, bia Ma Nhai, (huyện Con Cuông); di tích Hang Bua, (huyện Quỳ Châu); Đền 9 gian (huyện Quế Phong); di chỉ khảo cổ Làng Vạc (huyện Nghĩa Đàn)… Thời gian qua hoạt động du lịch ở đây đã manh nha phát triển, tuy nhiên vẫn còn bộc lộ nhiều tồn tại, yếu kém, chưa khai thác hết tiềm năng, cuộc sống của người dân nơi đây vẫn chưa được cải thiện còn rất nhiều khó khăn, tình trạng mai một tài nguyên đã và đang diễn ra. Vấn đề hiện nay đang đặt ra cho các cấp chính quyền trên địa bàn là làm thế nào người dân có thêm việc làm chính đáng để giải quyết vấn đề đói nghèo cho cộng đồng. Vì vậy, Du lịch cộng đồng là một định hướng cơ bản về công ăn việc làm cho người dân đang được đặt ra nhằm giải quyết phát triển bền vững cho cộng đồng dân tộc miền Tây ở Nghệ An.

Phát triển du lịch cộng đồng - một giải pháp xóa đói giảm nghèo ở miền Tây Nghệ An

Có thể nói thời gian qua, việc phát triển du lịch ở miền Tây Nghệ An đã có bước tiến triển ban đầu như đã hình thành hai trung tâm du lịch quan trọng của tỉnh là Trung tâm du lịch Vườn quốc gia Pù Mát và trung tâm du lịch văn hoá - sinh thái Quỳ Châu- Quế Phong theo hai tuyến (đường QL 7 và 48), từ đó đã tạo bước chuyển biến trong công tác đầu tư, khai thác du lịch vùng miền Tây đúng định hướng. Khi có chủ trương tổ chức các tour du lịch cộng đồng, bà con nơi đây rất thích thú và khẳng định ủng hộ chủ trương đầu tư phát triển du lịch công đồng tại địa phương mình. Phần lớn bà con đều đồng ý cho khách du lịch cư trú tại nhà mình. Bà Vi Thị Ót ở bản Nưa xã Yên Khê huyện Con Cuông nói “Ta rất tích có khách du lịch đến bản ta, ở trong nhà của ta. Vì ta muốn cho họ biết ta sống như thế nào, và ta sẽ có tiền”. Đây chính là điều kiện thuận lợi, là tiềm năng trong việc xây dựng du lịch cộng đồng miền Tây Nghệ An.

Với kiến trúc nhà ở ở Miền Tây Nghệ An độc đáo và có bản sắc riêng. Nhà ở người Thái đã được đưa vào khai thác phục vụ du lịch, thỏa mãn nhu cầu tham quan và khám phá của du khách. Kiến trúc nhà ở của người Thái đã được đưa vào khai thác du lịch bằng cách quy hoạch thành các bản du lịch cộng đồng, tiêu biểu như các bản: Bản Nưa, bản Yên Thành, bản Làng Xiềng, bản Khe Rạn (huyện Con Cuông); Bản Hoa Tiến 1 và Hoa Tiến 2 thuộc xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu.

Bên cạnh đó, hoạt động DLCĐ cũng đã xây dựng nên một số tuyến du lịch cộng đồng như: Tuyến Khe Nước Mọc (Yên Khê), Làng nghề dệt thổ cẩm (Yên Thành - Lục Dạ) - Cây Đa Cồn Chùa, Đập Pha Lài, sông Giăng - Khe Khặng; Tuyến VQG Pù Mát - Bản Khe Rạn - Thác Khe Kèm - Bản Nưa. Tuyến du lịch Thác Xao Va - Làng Thái cổ - Thác Bảy tầng - Mặt hồ Thủy điện Hủa Na - Cửa khẩu Thông thụ; Tuyến du lịch: Đền Chín Gian - Hang Mẹ Mòn -- làng nghề truyền thống của đồng bào Mông xã Tri Lễ.

Với hệ thống DLCĐ hiện có ở Miền Tây Nghệ An, hiện nay khách du lịch đã có các tour tham dự lễ hội vào dịp đầu năm. Trong đó, lượng khách du lịch là người địa phương chiếm đa số. Khách quốc tế đến vùng chủ yếu là các nhà khoa học và số khách lẻ chủ yếu là khách đến từ Pháp đến tìm hiểu, thăm thú cảnh quan.

Qua nghiên cứu từ thực tế trên địa bàn cho thấy hoạt động DLCĐ ở khu vực Miền Tây Nghệ An đã mang lại ít nhiều lợi ích về mặt kinh tế cho địa phương. Trước hết hoạt động DLCĐ tại đây đã mang lại cho người dân những nguồn thu nhập từ việc cho thuê cơ sở lưu trú, phục vụ ăn uống, vui chơi giải trí, bán đồ lưu niệm… Những hoạt động từ thiện của khách du lịch khi tới đây đã góp phần xóa đói giảm nghèo, cải thiện điều kiện sống cho người dân nhất là các dân tộc thiểu số sống trên địa bàn. Bên cạnh đó hoạt động du lịch cộng đồng tạo điều kiện thu hút các dự án đầu tư phát triển, tạo điều kiện huy động vốn cho các kế hoạch phát triển du lịch. Nó còn là nguyên nhân phát triển và mở rộng các lĩnh vực kinh tế khác như khu vui chơi, giải trí khu mua sắm, phát triển làng nghề truyền thống.

Không chỉ có giá trị về mặt kinh tế, hoạt động du lịch cộng đồng đã giúp người dân hiểu và trân trọng những bản sắc văn hóa của chính cộng đồng mình bởi đó là vốn để phát triển du lịch, tạo điều kiện cho du khách được tăng cường sự trao đổi văn hóa của các dân tộc, các vùng miền; bồi dưỡng lòng tự hào dân tộc mình, được phát huy và bồi dưỡng những giá trị đạo đức sâu sắc. Các lễ hội truyền thống, các trò chơi dân gian được khôi phục và phát triển. Văn hóa giao tiếp của người dân không ngừng được nâng lên. DLCĐ còn góp phần bảo vệ, tôn tạo nguồn tài nguyên du lịch tự nhiên và nhân văn của địa phương. Công tác bảo vệ và phát triển rừng rất được quan tâm bởi rừng là yếu tố làm cho khu vực luôn có được khí hậu trong lành, mát mẻ và khách du lịch không chỉ đến tham quan, thưởng thức mà còn có thể coi đó là nơi nghỉ ngơi tốt cho sức khỏe của mình.

Tuy nhiên, hiện nay để phát triển tốt DLCĐ vẫn còn nhiều hạn chế cần được giải quyết như đội ngũ hướng dẫn viên du lịch địa phương, đặc biệt là hướng dẫn viên có ngoại ngữ còn thiếu và yếu. Vấn đề giấy phép tham gia du lịch, do các điểm du lịch nằm ở những khu vực biên giới nên vấn đề cấp giấy phép cho các đoàn khách du lịch khi đến đây còn rất rườm rà phức tạp. Sản phẩm du lịch chưa thực sự hấp dẫn cũng là một hạn chế tại các điểm DLCĐ. Các sản phẩm của các làng nghề còn đơn điệu, chủ yếu là: khăn, ví cầm tay, túi đựng điện thoại, áo, vải áo và váy Thái. Các sản phẩm này trùng lặp giữa các làng nghề trong vùng và chưa cạnh tranh được với các sản phẩm ở các điểm DLCĐ khác.

Một hạn chế khác là cơ sở vật chất không đảm bảo, các dịch vụ phục vụ kèm theo còn đơn điệu, quy mô nhỏ, thiếu tính chuyên nghiệp trong phục vụ khách du lịch. Theo kết quả điều tra xã hội học để lấy ý kiến của du khách và công ty du lịch về các dịch vụ du lịch tại MTNA. 29,8 % khách du lịch chưa hài lòng về dịch vụ lưu trú, 62,2 % khách du lịch chưa hài lòng về dịch vụ ăn uống, 36,9 % du khách chưa hài lòng về dịch vụ vận chuyển. 40 % công ty du lịch cho rằng sản phẩm du lịch MTNA nghèo nàn, đơn điệu. Ông Nguyễn Minh Hoàng du khách đến từ Hà Nội nói: “Miền tây Nghệ An là vùng đất khá thú vị từ cảnh sắc thiên nhiên cho đến bản sắc văn hóa. Tôi muốn cùng bạn bè khám phá vùng đất này, tuy nhiên các tour du lịch tổ chức tại đây chưa thực sự hay và hấp dẫn”.

 

Một hoạt động trong tour du lịch cộng đồng tại Hoa Tiến 2 thuộc xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu.

Để du lịch cộng đồng ở Miền Tây Nghệ An thực sự phát triển gắn với xóa đói giảm nghèo cần phải có các giải pháp giúp người dân làm dịch vụ du lịch, phát triển các ngành nghề vừa phục vụ du lịch, vừa có thu nhập cho người dân, tạo thêm công ăn việc làm và chuyển đổi cơ cấu kinh tế cho người dân địa phương từ đó giúp người dân xoá đói giảm nghèo. Nâng cao trình độ dân trí, đặc biệt là trình độ khoa học kỹ thuật, trình độ tay nghề chuyên môn về du lịch; thông qua các chuyến đi khảo sát học tập kinh nghiệm các mô hình đã được hình thành để cộng đồng hiểu, thích nghề và mong muốn được thực hiện. Chia sẻ lợi ích kinh tế với cộng đồng thông qua các nguồn thu từ hoạt động du lịch và tạo công ăn việc làm cho người dân địa phương

Hỗ trợ cộng đồng các trang thiết bị cơ bản về vật chất kỹ thuật du lịch để tạo tiền đề cho công việc phục vụ khách du lịch ban đầu. Do xuất phát điểm về năng lực cơ sở vật chất trang thiết bị phục vụ khách du lịch của cộng đồng còn thiếu và chưa đảm bảo chất lượng đáp ứng nhu cầu của khách du lịch. Vì vậy, cần thiết đầu tư cơ bản ban đầu cho cộng đồng về cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch cho cộng đồng như trang thiết bị về lưu trú với cộng đồng, trang thiết bị vệ sinh môi trường đạt tiêu chuẩn cơ bản nhà vệ sinh, nhà tắm; dụng cụ liên quan đến phục vụ ăn uống. Định hướng hỗ trợ thông qua các dự án đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch, các dự án đầu tư của các tổ chức quốc tế; các nhà tài trợ thông qua xã hội hóa du lịch.

Cải thiện điều kiện vệ sinh và môi trường, hạn chế tác động của con người làm ảnh hưởng đến môi trường tự nhiên, sinh thái của vùng, bảo tồn giá trị văn hóa đảm bảo được tính bền vững của việc phát triển du lịch cộng đồng Nâng cao giá trị văn hóa cộng đồng thông qua việc bảo tồn, tôn tạo các tài nguyên nhân văn của cộng đồng dân tộc như lễ hội, ẩm thực,các nghề, dụng cụ lao động sản xuất, các nhạc cụ…dần khôi phục các giá trị tài nguyên phi vật thể như phong tục tập quán, lễ hội, dân ca, nghi lễ…

Tăng cường công tác xúc tiến quảng bá tiềm năng tài nguyên du lịch cho khu vực miền Tây thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, các hội chợ du lịch, các tổ chức quốc tế, các cơ quan đại diện của Việt Nam ở nước ngoài và các hãng lữ hành về các sản phẩm DLCĐ. Xây dựng website về các hình thức phục vụ du lịch của tổ hợp về các tuyến điểm du lịch hấp dẫn; Bên cạnh đó, trang web này còn cần được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới như: Anh, Pháp, Đức, Nhật... nhằm hướng tới những thị trường thường quan tâm đến loại hình DLCĐ.

Xúc tiến qua chính du khách, Đây có thể là một kênh thông tin hữu hiệu và thực tế nhất đối với công tác tuyên truyền quảng cáo của mô hình DLCĐ MTNA vì nó có độ tin cậy rất cao. Kết nối, hỗ trợ các công ty lữ hành đưa khách đến MTNA , xã hội hóa đầu tư cho du lịch cộng đồng: kêu gọi vốn đầu tư của các doanh nghiệp, các đoàn lữ hành quốc tế và chính quyền địa phương. Lồng ghép các chính sách xóa đói, giảm nghèo trong phát triển du lịch cộng đồng. Trước hết là cơ sở hạ tầng phục vụ dân sinh và phát triển du lịch, cơ sở hạ tầng,hệ thống đường giao thông nông thôn, điện ...

Trong thời gian tới cần xây dựng những mô hình DLCĐ khả thi, ứng dụng trong thực tế, đảm bảo sự phát triển hiệu quả, bền vững của hoạt động DLCĐ sẽ đem đến nhiều lợi ích cho cộng đồng địa phương, góp phần xóa đói giảm nghèo, nâng cao mức sống của người dân nơi đây. Không những thế, nếu chúng ta xây dựng thành công mô hình DLCĐ ở MTNA sẽ là một bước tiến rõ rệt của ngành du lịch Nghệ An nói chung và đóng góp lớn vào công cuộc chuyển dịch cơ cấu của tỉnh./.

Th.S Trần Thị Thủy, Th.S Đậu Quang Vinh